Οι φωτιές τ’ Άι Γιαννιού κι οι Ζντρίγες

Κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου, τ’ Άι Γιαννιού ανήμερα, μικρά και μεγάλα αγόρια (πιδιά) της Ιερισσού πήγαιναν απ’ το πρωί στις περιοχές γύρω απ’ το χωριό και μάζευαν προσανάματα, ξύλα για φωτιά και λουλούδια για τα στεφάνια που θα φορούσαν το βράδυ. Τα λουλούδια ήταν συνήθως από αγιόκλημα κι από γιασεμιά γι’ αυτό τα στεφάνια ήταν άσπρα απ’ τα λουλούδια και πράσινα απ’ τα φύλλα και τα τρυφερά κλωνάρια τους. Τα φορτώνονταν λοιπόν ή τα φόρτωναν στα γαϊδούρια και έπαιρναν το δρόμο για το χωριό.

Σαν έπαιρνε και σουρούπωνε ήταν όλα έτοιμα για «ντ μπαμπαρούτα» Κάθε γειτονιά γίνονταν μια μεγάλη παρέα και μαζεύονταν σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, όπου παραδοσιακά ανάβονταν «η φωτιά τ’ Άι Γιαννιού» Οι πιο επιτήδειοι, συνήθως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, χρησιμοποιώντας ως προσάναμμα τα «τσάκνα» που είχαν μαζέψει το πρωί, αλλά και ξερά πρωτομαγιάτικα στεφάνια που έφερναν οι νοικοκυρές απ’ τα σπίτια τους, έδιναν φωτιά και σε λίγο όλα θα ήταν έτοιμα. Μικροί και μεγάλοι γύρω απ’ τη φωτιά έφτιαχναν στεφάνια απ’ τα λουλούδια που είχαν μαζέψει και όποιος ήταν έτοιμος έπαιρνε φόρα και πηδούσε πάνω απ’ τη φωτιά, φωνάζοντας δυνατά: Η Ζντρίγα να καεί κι ιγώ να μην καώ!. Σε λίγη ώρα, απ’ όλες τις μεριές της φωτιάς, διασταυρώνονταν αγόρια και κορίτσια, μικροί και μεγάλοι, φωνάζοντας τα ίδια λόγια: Η Ζντρίγα να καεί κι ιγώ να μην καώ!

Το έθιμο του πηδήματος της φωτιάς, ανήμερα ή παραμονή του Αϊ – Γιαννιού, υπάρχει σχεδόν σ’ όλη την Ελλάδα και είναι από μια άποψη λείψανο των Διονυσιακών Μυστηρίων, κατά τα οποία οι Βακχίδες, στεφανωμένες με κισσούς, κρατούσαν ξύλινα ομοιώματα του Διόνυσου και χόρευαν και πηδούσαν πάνω απ' τη φωτιά. Η χριστιανική παράδοση λέει πως ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής που ζούσε στην έρημο, έκαιγε την εποχή αυτή τ’ άγρια χορτάρια στα έλη, για να μην πηγαίνουν κουνούπια και άλλα έντομα και γεννούν τ’ αυγά τους. Μάλιστα σε ορισμένες περιοχές υπάρχουν και έθιμα μπολιασμένα με «μαντικά» κατάλοιπα απ’ την Αρχαιότητα. Για περισσότερα ρίξτε μια ματιά ΕΔΩ
Αυτό που κάνει όμως την Ιερισσιώτικη εκδοχή του εθίμου να διαφέρει, είναι αυτή η δυνατή φωνή που ακούγεται πάνω απ’ τη φωτιά να λέει: Η Ζντρίγα να καεί κι ιγώ να μην καώ! Είναι αυτό το παγανιστικό κάτι, που περνάει από γενιά σε γενιά στους Ιερισσιώτες και που, παπάδες και καλόγεροι, αιώνες τώρα, δε μπόρεσαν να θάψουν. Αν τα καταφέρει η τηλεοπτική συνωμοσία του παγκοσμιοποιημένου μικρομεσαίου τίποτα, δεν το γνωρίζω.

Τι είναι όμως οι Ζντρίγες;

Λεξικογραφικά και ετυμολογικά, τα αποτελέσματα είναι τα εξής:

[μσν. στρίγκλα, στρίγλα αντδ. < λατ. *strigula υποκορ. του striga `κακό πνεύμα που ουρλιάζει τη νύχτα και βλάπτει τα παιδιά΄ <>

Μάλλον είναι σχετικά όλα τα προηγούμενα, μιας και το striga από το Ζντρίγα (επιμένω στο Ζ και όχι στο σωστότερο ίσως Σ, για λόγους έμφασης στην προφορά) φαίνεται πολύ κοντά. Εξάλλου κι η νοηματική συνάφεια είναι εμφανέστατη.

Αν όμως ψάξουμε λίγο περισσότερο θα δούμε ότι η λεξικογραφική απόδοση του όρου Στρίγκλα:

στρίγκλα η [stríŋgla] & στρίγλα η [stríγla] . (στη σημ. 2) στρίγκλος [stríŋglos] & στρίγλος [stríγlos] :1.(λαογρ.) δαιμόνιο με τη μορφή ισχνής και άσχημης γριάς που, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, προξενεί κακό κάνοντας μαγείες (ιδ. σε λεχώνες και σε βρέφη). 2. χαρακτηρισμός ιδιαίτερα δύστροπης, κακιάς, μοχθηρής γυναίκας: Παντρεύτηκε μια ~. H ~ που έγινε αρνάκι.

δεν αποδίδει σωστά, αυτό που εμείς εννοούμε με τον όρο Ζντρίγα.

Σύμφωνα με την παράδοση της Ιερισσού, οι Ζντρίγες είναι όμορφες κοπέλες που εμφανίζονται στα ξέφωτα και προσπαθούν με γητειές, παιχνίδια και τραγούδια, να αναγκάσουν τον άνθρωπο που θα ξεμείνει κοιμισμένος στην ύπαιθρο (βοσκός, υλοτόμος κ.λπ) να μιλήσει. Δεν είναι τυχαία η φράση: Γιέδα ντ Ζντρίγα μαρί κουρίτσα! που λέει η Ιερισσιώτισσα για μια πανούργα γυναίκα. Αν καταφέρουν να του αποσπάσουν έστω και μία λέξη, τότε του παίρνουν για πάντα τη μιλιά και τον αφήνουν νεραϊδοχτυπημένο.

Οι Ζντρίγες, τα ξωτικά της Ιερισσού δηλαδή, μοιάζουν περισσότερο με τις Νεράιδες ή Ανεράδες, της Ελληνικής παράδοσης. Αυτές είναι αέρινα πλάσματα, όμορφα και ασπροφόρα, παιχνιδιάρικα και γελαστά. Όταν εμφανίζονται στις πηγές, μαγεύουν τους περαστικούς που μπορεί να τις απαντήσουν στο δρόμο τους, αλλά κανείς δεν πρέπει να παρασυρθεί και να τους μιλήσει, γιατί τον τρελαίνουν ή του παίρνουν τη μιλιά...

Οι Ιερισσιώτες μεγαλώσαμε με τις Ζντρίγες, πρωταγωνίστριες στα παραμύθια μας Άλλες φορές εμφανίζονταν «ζ κακιά ντ λασπ», άλλες «πουπά στα γιλαδόσπτα κι στα πλακιά», άλλες «σντου Κάκαβου» κι άλλες … μέσα στο χωριό, στα σκοτεινά μέρη απ’ τα οποία, μικρά παιδιά, δεν έπρεπε να περνάμε τη νύχτα, όπως πχ τα λογής λογής «δεντρικά» με κυριότερα αυτά πίσω απ’ την εκκλησία

Οι Ζντρίγες είναι όμορφες!

Οι Ζντρίγες είναι πονηρές!

Είναι όμως δικές μας, Ιερισσιώτισσες!

Κι όσο τις καίμε, τόσο αυτές ομορφαίνουν και δίνουν ζωή στα δάση και τ’ αρμάνια γύρω απ’ το χωριό μας.

Ας πηδήξουμε και φέτος τις φωτιές λοιπόν κι ας φωνάξουμε και φέτος στην αρχή του Θερινού Ηλιοστασίου: Η Ζντρίγα να καεί κι ιγώ να μην καώ!